Hastalıklar

Yutma Güçlüğü

 Prof.Dr.Ahmet Dobrucalı

YUTMA GÜÇLÜĞÜ (Disfaji) NEDİR?

Gıdaların, ağızda çiğnenmesini takiben yapılan yutkunma işleminden sonra yemek borusuna geçmesi, yemek borusu içinde ilerlemesi ve mideye geçmesi sırasında oluşabilecek herhangi bir gecikme yutma güçlüğü olarak ortaya çıkar.

Disfaji9

Yemek borusunun amatomik yapısı

YUTAK BÖLGESİNDEKİ DARLIKLARA BAĞLI  YUTMA GÜÇLÜĞÜ (Cricopharengeal dysphagia, orofaringeal disfaji)

Bu bölgede daralma oluşturarak yutma güçlüğü yaratan  ve sık görülen bir hastalık demir eksikliğine bağlı kansızlığı olan hastalarda ortaya çıkan ‘Plummer-Winson sendromu’ dur (sideropenik disfaji). Bu hastalıkta yemek borusunun üst ucunda, yutak ve yemek borusunun birleşme yerinin hemen altında  ince  bir halka şeklinde zar benzeri bir  yapı oluşarak lümeni daraltır ve özellikle katı gıdaların yutulması sırasında  yutma güçlüğü oluşturur. Hastalık özellikle kadınlarda görülür ve demir eksikliğinin  giderilmesiyle genellikle bulgular da kaybolur. Demir tedavisine yeterli yanıt alınamayan vakalarda endoskopik yöntemlerle bu zar yırtılır. Hastalık tedavi edilmediğinde  nadir de olsa bu bölgede  kanser gelişebilir (prekanseröz hastalık).
Bu bölgedeki tümörler (kanserler, lenfomalar vb.), bölgedeki kasların spazmı, radyoterapiye bağlı darlıklar, enfeksiyonlar,yaşlılarda oluşabilecek  kemik  çıkıntıları ve  şiddeli ağız kuruluğu da orofaringeal disfaji oluşturabilir.

YUTAK BÖLGESİNDEKİ FONKSİYON BOZUKLUĞUNA BAĞLI  YUTMA GÜÇLÜĞÜ (Cricopharengeal dysphagia, orofaringeal disfaji)

Yutak bölgesindeki kasları etkileyen nöromüsküler hastalıklarda hastalar hastalar yutma olayını başlatamaz veya tamamlayamazlar. Yutulamayan gıdalar nefes borusuna kaçarak öksürük ve boğulmaya nedne olabilir. Bu durum bazen belirgin bir nörolojik bozukluğu olmayan yaşlı hastalarda da görülebilirse de genellikle beyin sapı lezyonlarında (bulber veya psödobulber paralizi), primer motor nöron bozukluklarında (felç veya kafa travması geçiren hastalarda olduğu gibi) veya myastenia gravis ve poliomyozit gibi kas hastalıklarında görülen bir durumdur. Uzun süren krikofaringeal disfajide yutak kenarında Zenker divertikülü olarak adlandırılan bir kesecik oluşabilir. Bu divertikül geniş olduğunda yemek borusuna basarak yutma güçlüğü yapabilir ve ameliyatla alınması gerekebilir.

disfaji6

Orofaringeal disfajili hastada tanısal yaklaşım

GLOBUS HİSTERİCUS 

Hastadan alınacak dikkatli ve ayrıntılı bir hikaye ile globus histericus ve gerçek yutma güçlüğünün birbirinden ayrılması genellikle mümkündür. Genç bir hasta, boğazında düğümlenme veya sıkışma gibi bir his tanımladığında ve bu şikayeti emosyonel streslerle artıyorsa globus histericus olasılığı yüksektir ve genellikle ileri bir tetkik yapmaya gerek yoktur. Globus histericus anksiete ile ilgili olmakla birlikte gerçek bir semptomdur ve herzaman hastada ciddi bir psikiatrik bozukluk olduğunu göstermez. Yaşlı hastalarda yutak bölgesindeki gerçek kas spazmından ayrılması güç olabilir. Fonksiyonel bir rahatsızlıktır. Gerçek yutma güçlüğü ise hemen herzaman organik bir hastalık sonucunda ortaya çıkar.

YEMEK BORUSU LÜMENİNDE DARALMA OLUŞTURARAK YUTMA GÜÇLÜĞÜNE YOL AÇAN DURUMLAR

Oluşan yutma güçlüğünün bazı özellikleri yemek borusundaki daralmanın sebebi hakkında fikir verebilir. Örneğin katı gıdalara karşı giderek artan şiddette bir yutma güçlüğünün ortaya çıkması bir tümörü düşündürürken katı ve sıvı gıdalara karşı aynı derecede ve aralıklı yutma güçlüğü varlığında yemek borusunun motor fonksiyon bozukları akla gelmelidir. Yutma güçlüğü başlıca şikayet olduğunda ilk seçilecek tanı yöntemi yemek borusunun baryumlu grafisinin çekilmesidir. Bunun ardından gerektiğinde endoskopi yapılabilir. Yutma güçlüğü ile birlikte yutma sırasında ağrı hissedilmesi yemek borusu mukozasında bir patoloji varlığını gösterir ki bu durumda endoskopi ilk seçilecek tanı yöntemi olmalıdır.

Yemek borusunda darlık oluşturarak yutma güçlüğüne yol açabilecek sebepler şu şekilde sıralanabilir;

– Yakıcı maddelerin (Çamaşır suyu, kezzap vb.) içilmesi sonrasında oluşan darlıklar
– Radyoterapi sonrasında oluşabilen darlıklar
– Uzun süren reflü hastalığı sonrasında oluşan darlıklar
– Yemek borusuna yönelik cerrahi girişimle sonrasında oluşan darlıklar
– Yemek borusundaki halka ve zarların oluşturduğu darlıklar
– Malign  veya benin tümörlere bağlı darlıklar
– Yemek borusunun motor fonksiyon bozukluğuna bağlı daralmalar disfaji (Akalazya gibi)
– Yemek borusuna komşu organların basısı sonucunda oluşan darlıklar (Akciğer tümörleti, tiroid bezinin büyümesi veya yemek  borusuna komşu büyük damarların basısı gibi)
– Eozinofilik özofajit (allerjik yemek borusu iltihabı)
– Yemek borusuna yönelik endoskopik girişimler sonrasında oluşan darlıklar (varis ligasyonu, mukozal rezeksiyonlar vb.)

disfaji7

Özofagial disfajide hastanın öyküsü tanıda yardımcı olabilir

disfaji5

Özofagial disfajili hastaya yaklaşım

YEMEK BORUSUNUN FONKSİYONEL  BOZUKLUKLARI SONUCUNDA OLUŞAN YUTMA GÜÇLÜĞÜ

Yemek borusunun motor fonksiyon bozukluklarında yemek borusunda herhangi bir darlık bulunmadan da yutma güçlüğü olabilir. Bu durum yemek borusunda gıdaların ilerlemesi için gerekli peristaltik kasılmaların yetersizliği veya ilave atipik dalgaların oluşması sonucunda ortaya çıkar (Akalazya, diffüz özofagus spazmı, nutcracker özefagus, hipokinetik özofagus vb.). Bu tür fonksiyon bozuklukları bazen başka hastalıkların seyri sırasında görülürler (Scleroderma, diabet, amiloidoz, dermatomyozit vb.). Teşhis, yemek borusu filmi (özofagus pasaj grafisi)  ve yemek borusunun motor fonksiyonunu inceleyen bir yöntem olan intra özofagial manometri ile koyulur (Bkz. Özofagial manometri).

disfaji8

Özofagusun fonksiyonel hastalıkları

YUTMA GÜÇLÜĞÜ NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Yutma güçlüğünün tedavisi altta yatan sebebe göre değişir. Özefagus darlıklarında balon dilatasyonu veya stent uygulaması gibi yöntemler tercih edilirken özofagusun motor fonksiyon bozukluklarında ilaç tedavileri, botox enjeksiyonu veya balon dilatasyonu uygulanabilecek tedavi yöntemleridir. Bazı hastalarda cerrahi tedaviye ihtiyaç duyulabilir. Sizin için hangi tadavi yönteminin uygun olduğuna doktorunuz karar verecektir.

KAYNAKLAR

1-Dobrucalı A. Özofagus hastalıkları. Cerrahpaşa İç Hastalıkları Ders Kitabı. Ed: Sonsuz A, Hamuryudan. Istanbul Medikal yayıncılık, 2012, Istanbul, ISBN:978-605-4499-17-5.