Prof.Dr.Ahmet Dobrucalı
İshal, dışkılama sayısında artışla beraber, dışkının sulu ve şekilsiz bir hal alması olarak tariflenir. Örneğin günde bir kez katı, şekilli dışkılaması olan bir kişi, günde 3 – 4 kez veya çok daha fazla dışkılıyorsa veya dışkı cıvıklaşmış, su gibiyse ya da sümüksü olmuşsa ishalden bahsedilebilir.
İshalde dışkıdaki su miktarı artmıştır. Normalde dışkı ile 24 saatte atılan su miktarı 100cc civarındadır, bu miktarın 200cc ve üzerine çıkması dışkının sulu kıvamda çıkmasına yol açar. Kalın barsaklar günde 4litre kadar suyu geri emme yeteneğine sahiptir. Kalın barsaklara bu miktardan fazla su gelmesi normalde kuru ve şekilli olan dışkının içerdiği su miktarını artarak şekilsiz ve sulu kıvamda dışkılamaya sebep olur. İshal nedeniyle aynı zamanda barsak hareketleri artar, normal süreden daha kısa aralıklarla dışkılama ortaya çıkar.
İSHALİN NEDENLERİ NELERDİR?
İshale yol açan çok sayıda sebep mevcut olup aşağıda bunların bazıları sıralanmıştır;
Gıdalar:
Bir çok kişi değişik gıdaların kendilerinde ishale yol açtığını bilir ve çoğu zaman bu durumdan yakınlarına bahsederler. Halk arasında bu durum genellikle ‘karın bozukluğu’ olarak adlandırılır. Gıdalara bağlı ishal gıda entoleransı, gıda alerjisi veya bozuk gıda yenmesi sonucunda oluşur. Gerçek gıda alerjisi nadir görülen bir durumdur ve genellikle ishalden çok tedavi edilmediğinde bazen ölümcül olabilen allerjik reaksiyonlarla kendini gösterir. Gıda entoleransı ise daha sık görülen bir durumdur. Acı biber seven ve sık tüketenlerde görülen sabah ishalleri, süt ve süt ürünlerinin tüketilmesinden sonra oluşan ishaller, tatlandırıcı olarak sorbitol içeren gıdaların, aşırı yağlı gıdaların fazla miktarda tüketilmesinden sonra ortaya çıkan ishaller buna örnek verilebilir. Laktoz entoleransı beyaz ırkta yaklaşık %15 oranında görülür. Barsak mukozasında sütte bulunan laktoz adlı şekeri parçalayan laktaz enziminin olmaması nedeniyle bu şekerin emilmeden barsakta kalması ishale neden olur. Kötü koşullarda saklandığı için içinde bakteri üreyen gıdaların tüketilmesi sonrasında bu bakterilerin oluşturduğu toksinler veya bakteriyel invazyon ishale sebep olabilir.
Müshiller (İshal yapıcı kimyasal maddeler):
Kronik kabızlık nedeniyle kullanılan ilaçlar (Laksatifler) sık aralıklarla veya yüksek dozlarda alındıklarında ishale neden olurlar. Magnezyum içeren laksatifler, laktuloz ve bazı bitkisel laksatifler bunlar arasında sayılabilir. Bazı insanlar günde bir iki kez ishal şeklinde dışkılamayı kabızlığa tercih etmekte ve bu ilaçları düzenli olarak kullanmaktadırlar.
İlaçlar:
Başka bir hastalığın tedavisi amacıyla verilen ilaçlar kullanılmaya başladıktan hemen veya bir müddet sonra ishal oluşturabilirler. Özellikle antibiyotikler, kolesterol düşürücü ilaçlar, bazı antihipertansifler ishal oluşturabilir. Antibiyotik kullanımı sonrasında oluşan ishaller genellikle ilacın kesilmesinden sonra birkaç gün içinde düzelir. Nadiren, antibiyotik kullanımı sonrasında ‘psödomembranöz kolit’ olarak adlandırılan ve bazen kanlı olabilen şiddetli ishal ortaya çıkabilir ve mutlaka hastanede yatırılarak tedaviyi gerektiren ciddi bir durumdur.
Enfeksiyonlar:
İnsan bağırsaklarında 400 ün üzerinde farklı bakteri çeşidi bulunmakta ve vücuda zarar vermeden ortak bir yaşam sürdürmektedir. Bazı koşullarda bu bakteriler patojen hale gelip barsaklarda geçici enfeksiyonlar oluşturabilir ve ishale yol açabilirler. Uzun süreli antibiyotik kulanılması veya vücut direncinin azaldığı hastalıklar buna örnek verilebilir. Barsaklarda enfeksiyon ve ishal oluşturan bakteri ve virüsler daha çok bunlarla bulaşmış yiyecek ve içeceklerle vücuda girer ve birkaç saatle birkaç gün arasında değişebilen bir kuluçka döneminden sonra enfeksiyon belirtilerini (ateş, karın ağrısı, ishal, deri ve eklem bulguları vb.) ortaya çıkarırlar. Salmonella türleri özellikle bulaşmış çiftlik ürünlerinin (tavuk, yumurta, süt,krema) yemesi ile vücuda alınırlar ve 6-12 saat içinde ortaya çıkan ishal, karın ağrısı, ateş gibi bulgulara sebep olurlar. Stafilokoküs Aureus ise daha çok sıcakta bekletilen hamburger etleri içinde üreyerek şiddetli bulantı ve kusmanın eşlik ettiği bir ishale sebep olur. Bu nedenle özellikle yaz aylarında çiflik ürünü ve hamburgar alırken özellikle dikkat edilmelidir. Kalmış ve yanmış pirinçte üreyen ‘bacillus cereus’ adlı bakteri şiddetli bulantı, kusma ve kanlı ishal oluşturur. Aynı şekilde virüslerde gıda ve su ile bulaşan ishal oluşturabilirler. Parazitlerden özellikle ülkemizde sık rastlanan Giardia ve Entomoeba hystolytica iyi yıkanmamış sebzelerle ve kirli su ile vücuda girerek barsaklarda yerleşip bazen ciddi boyutlarda olabilen kronik ishale sebep olabilir. Bazen barsak parazitleride (Ascaris, tenia vb.) karın ağrısı ile birlikte olabilen yumuşak kıvamda dışkılama oluşturabilirler.
Seyahat ishali (Traveler’s Diarrhea):
Seyahat ishalinin nedeni sanitasyon şartlarının bozuk olduğu bölgelere yapılan gezilerde gıda ve içeceklerle alınan E.coli bakterisidir. Yıkanmamış ve pişmemiş gıdaların yenmemesi ve temiz su içilmesine dikkat edilmesiyle önlenebilir. Bu tür bölgelere yapılacak seyahatleden önce doktorunuza danışarak koruyucu önlemler hakkında bilgi edinmeniz uygun olur.
Hastalıklar:
Bazı barsak hastalıkları uzun süren ishallere neden olabilirler. Crohn hastalığı, ülseratif kolit, mikroskopik kolit, divertiküler hastalık, gluten enteropatisi ve emilim bozukluğu ile giden diğer hastalıklar (malabsorpsiyon) ve kronik pankreatit bunlara örnek verilebilir. Nadirde olsa vücutta hormon salgılayan tümörler kronik ishalle birlikte olabilirler (nöroendokrin tümörler). Bu nedenle iki haftadan uzun süren ishallerde bir gastroenteroloğa başvurulmalıdır.
Irritabl barsak sendromu (IBS) olan hastalar genelde kabızlıktan yakınırlarsa da aralıklı veya devamlı ishalle giden formlar görülebilmektedir. İshal belirgin olan hastalarda IBS tanısı konmadan önce iltihabi barsak hastalığı olasığı uzaklaştırılmalıdır.
TEŞHİS
İshalin teşhis ve tedavisi, sebep kullanılan bir ilaç veya bir gıda zehirlenmesi olduğunda çok kolay olabileceği gibi bazı durumlarda zor da olabilir. Dışkı ve kan tetkikleri ve bazen endoskopik (Gastroskopi ve/veya kolonoskopi) ve radyolojik incelemelerin yapılmasına gerek duyulabilir. Süresi 2 haftayı geçen ishaller kronik ishal olarak kabul edilir ve altta yatan sebebin anlaşılması için daha ayrıntılı tetkilere ihtiyaç duyulabilir.
TEDAVİ
İshalin başlangıcında ağızdan alınan sıvı miktarının artırılması,yağsız gıdaların ve haşlanarak pişirilmiş yemeklerin tercih edilmesi ve süt içilmemesi gibi bazı önlemler şikayetlerin hafiflemesine yardımcı olabilir. Eczanelerde reçetesiz olarak satılan ishal durdurucu ilaçlar (Lopermid, lomotil, imodium vb.) basit ishallerde kısa süreli olarak denenebilir ancak halsizlik, ateş ve kanama ile birlikte olan şiddetli ishallerde kullanılmamalıdır. Doktor tavsiyesi olmadan antibiyotik veya barsak antiseptiği alınmamalıdır. Gıda zehirlenmesine bağlı ishaller çoğunlukla bir iki gün içinde düzelirlerse de bazen destek tadavisi gerekeblir. Bir hafta içinde düzelmeyen veya hastanın genel durumunun bir iki gün içinde hızla bozulmasına yol açan ishallerde hemen doktora başvurulmalıdır. Uzun süren ishallerde alta yatan nedenlerin anlaşılması için gerekli testler yapıldıktan sonra sebebe yönelik bir tedavi uygulanır.
KAYNAKLAR
1-Abdullah M, Firmansyah MA.Clinical approach and management of chronic diarrhea.Acta Med Indones 2013;45:157-65.
2-Casburn-Jones AC, Farthing MJ.Management of infectious diarrhoea.Gut 2004;53:296-305.
3-Camilleri M.Chronic diarrhea: a review on pathophysiology and management for the clinical gastroenterologist.
Clin Gastroenterol Hepatol 2004;2:198-206.