Stj.Dr.Pınar Yamaç, Stj.Dr. Ali Yeşil,Prof.Dr.Ahmet Dobrucali
LAKTOZ İNTOLERANSI NEDİR?
Laktoz sütte bulunan disakkarid yapısında bir şekerdir. Disakkaridler iki farklı şeker türünün bir araya gelmesi ile oluşurlar. Glukoz ile galaktoz bir araya gelerek süt şekerini yani laktozu oluşturur.
Sütteki laktoz sindirim sistemine girdiğinde barsak yüzeyinde bulunan ve laktaz adı verilen bir enzim yardımı ile parçalanarak glukoz ve galaktoza ayrılır. Laktaz enziminin eksikliği ya da tam işlev görmemesi durumunda laktoz intoleransından söz edilir.
Temel anlamda laktoz intoleransı süt ya da süt ile üretilmiş ürünleri sindirememek ya da bunda güçlük yaşamak anlamına gelir. Bu duru süt veya süt ürünleri alındığında ishal, şişkinlik ve aşırı gaz çıkarma şeklinde belirtilerin ortaya çıkmasına yol açar.
LAKTOZ İNTOLERANSI HANGİ SIKLIKTA GÖRÜLÜR?
Süt intoleransı ya da laktaz eksikliği olarak da adlandırılan bu durum tüm dünyada en sık karşılaşılan sindirim bozukluklarından birisidir. Beyaz ırktaki yetişkinlerin %10-30’unda değişik derecede laktoz intoleransı mevcuttur. Zencilerde ve Asya toplumunda bu oran %90’a kadar çıkabilmektedir. Kaba bir tahminle dünya üzerinde yaşayan her 10 insandan birinin sütü sindiremediği sanılmaktadır.
LAKTOZ İNTOLERANSININ SEBEPLERİ NELERDİR? KİMLERDE GÖRÜLÜR?
Süt ile alınan laktozun barsaklardan emilebilmesi için laktaz enzimi tarafından parçalanması gerekir. Laktaz ince barsak yüzeyinde bulunur. İnce barsakta yeterli seviyelerde laktaz enzimi üretilemediğinde laktoz intoleransı ortaya çıkmaktadır. Bu enzimin seviyesi doğum sırasında en yüksek iken yaklaşık 2 yaşından sonra enzim aktivitesi azalmaya başlar. Bu nedenle laktoz intoleransı genellikle zaman içinde ortaya çıkan bir durumdur.
Nadir görülen bir durum da genetik geçiş gösteren konjenital laktaz eksikliğidir.
Laktoz intoleransına sahip hastalar 3 grupta toplanabilir:
1- Konjenital (doğuştan) laktoz entoleransı
2- Mukoza hasarına bağlı laktoz entoleransı;
– Akut gasroenterit
– Giardiasis ya da ascariasis gibi parazit hastalıkları
– Crohn hastalığı
– Çölyak hastalığı (Gluten enteropatisi)
– Radyasyon ve kemoterapiye bağlı barsak hasarlanmaları
– İnce barsak lenfomaları
3- İnce bağırsak rezeksiyonuna bağlı laktoz entoleransı
LAKTOZ İNTOLERANSININ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Laktoz intoleransının belirtileri kullanılan süt ürününün miktarına ve çeşidine bağlı olarak değişir ve klinik bulgular her
insanda farklı şiddette olabilir. Düşük bağırsak laktaz aktivitesine sahip bir çok insan, bir bardak sütü rahatsızlık hissetmeden tolere edebilir. Sert peynir (laktozu düşüktür) ve yoğurt gibi fermente süt ürünlerini de rahatlıkla tüketebilir. Yoğurt gibi fermente süt ürünlerinin, dünyanın laktaz eksikliği çok olan bölgelerde yaygın bir şekilde tüketilmesinin nedeni de budur.
Eğer barsaklarda laktaz aktivitesi yoksa ya da düşük seviyede ise sindirilmeden kalan laktoz barsak muhtevasındaki osmotik dengeyi bozarak barsak içinde sıvı ve elektrolit birikmesine neden olur. Genişleyen barsaklarda hareketlilik artar ve ishal ortaya çıkar. Öte yandan serbest halde yıkılmadan kalın barsaklara ulaşan laktoz buradaki bakteriler tarafından fermentasyona uğrar ve ortaya hidrojen gazı çıkar. Fazla miktardaki hidrojen, hem ishali arttırır hem de gaz ve şişkinik başta olmak üzere diğer sindirim sistemi yakınmalarına yol açar.
Süt ve süt ürünlerinin tüketimiyle karında şişlik, gaz, mide bulantısı, ishal veya kramp tarzında karın ağrıları ortaya çıkar. Yakınmalar laktoz içeren besinleri aldıktan 30-120 dakika sonra oluşur. Bu belirgin semptomlar dışında malnutrisyon (beslenme bozukluğu) ve kilo kaybı görülebilir.
Laktaz enzim eksikliği olan her insanda laktoz entoleransı belirtileri oluşmayabilir. Bazı insanlarda laktaz aktivitesi çok düşük olmasına karşın belirtiler ortaya çıkmaz. Bu durumun nedeni bilinmemektedir. Laktoz intoleransı genelde rahatsızlık verici bir durum olmakla beraber hayati bir sorun yaratmaz.
LAKTOZ İNTOLERANSININ TEŞHİSİ NASIL KOYULUR?
Laktoz intoleransının tanısı genelde klinik bulgular ile konur.
Bunun için en basit yöntem (Evde kendin yap testi) birkaç gün süreyle laktoz içeren besinlerden uzak durulmasıdır. Daha sonra 2 bardak yağsız süt içilir. Eğer karın ağrısı ve yakınmalar ortaya çıkıyor ise laktoz intoleransınız var demektir. Eğer kesin bir tanı istenir ise bazı laboratuvar incelemelerinin yapılması gerekebilir.
Laktoz tolerans testi: Açlık kan şekeri ölçüldükten sonra laktoz içeren sıvı içilir ve daha sonra birkaç kez kan şekeri ölçümü yapılır. Eğer kan şekeri 20mg’ın altında bir artış gösteriyorsa laktoz intoleransı var demektir.
Soluk testi: Laktoz içeren bir sıvı içildikten sonra nefeste hidrojen gazı ölçülür.
Biopsi: Barsaktan biopsi alınır. Ancak biopsi ile sadece ince barsaklarda laktoz intoleransına yol açabilecek başka bir hastalık bulunup bulunmadığı anlaşılabilir, laktoz intoleransı olup olmadığı söylenemez.
LAKTOZ İNTOLERANSI NASIL TEDAVİ EDİLİR? ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER NELERDİR ?
Süt ve süt ürünlerinin diyetten çıkarılması ve/veya tüketilen miktarın azaltılması faydalı olur. Yeterli kalsiyum alımının sağlanması için diyete kalsiyumdan zengin başka kaynakların eklenmesi gerekir. Hastaların büyük çoğunluğu laktoz miktarı düşük olan sert peynirleri ve yoğurt gibi fermente süt ürünlerini de rahatlıkla tolere edebilirler. Fermente süt ürünleri arasında sayılan yoğurt, kefir, keçi peyniri ve bazı diğer peynir türleri azar azar diyete eklenerek semptomlar test edilmeli, sorun yoksa tolere edilir dozlarda beslenme programına eklenmelidir. Laktoz içermeyen veya laktaz içeren süt ürünlerinin tüketilmesi süte eklenebilen laktaz damlaları veya laktaz tabletleri ya da kapsüllerinin alınması da tedavide yardımcı olabilmektedir.
Besin etiketleri dikkatlice okunmalı, süt ürünleri dışında da laktoz içerebilen diğer gıda ürünlerinin bulunabileceği unutulmamalıdır. Ekmek ve diğer fırın ürünleri, salata sosları, hazır çorba ve kahvaltılık tahıllar, bisküvi, gofret gibi hamur işlerine özellikle dikkat edilmelidir. Etiket bilgilerinde, içeriğinde peynir altı suyu, süt yan ürünleri ve yağsız süt tozları içeren ürünler laktoz içeriyor demektir.
Hamilelik ve laktoz intoleransı
Hamileliğin laktoz metabolizması üzerindeki etkisi kişiye göre değişik olabilir. Daha önceden sorun yaşamadığı halde hamilelik sırasında sütü sindirmede güçlük yaşamaya başlayan kişiler olduğu gibi tam aksine laktoz intoleransının hamilelik süresince hafiflediğini bildiren kadınlar da vardır. Burada önemli olan, rahatsızlığın nedeninin laktoz metabolizmasında ortaya çıkan bir sorun mu yoksa gebeliğe bağlı başka sindirim sorunları mı olduğunun ayrımının yapılmasıdır. Yapılan bir araştırmada laktoz intoleransı olan kadınların hamileliklerinin son dönemlerinde laktozu hamilelik öncesi döneme göre daha kolay tolere ettikleri, doğumdan bir süre sonra ise durumun eski haline döndüğü saptanmıştır. Sebebi tam olarak bilinmeyen bu durumun olası nedenleri arasında barsak hareketlerinin yavaşlaması ve dolayısı ile laktozun barsaktan geçiş süresinin uzaması ile barsaklardaki bakterilerin yüksek laktoz alımına gösterdikleri uyum olabileceği ileri sürülmüştür.
Süt kalsiyumun ana kaynağıdır ve kalsiyum da sağlam kemikler ve sağlıklı bir yaşam için gereklidir. Hamileler ve emziren kadınlar (günde 1200 mg gerekli) ve menapoz sonrası kadınlar (günde 1500 mg gerekli) hariç günlük kalsiyum ihtiyacı 1000 mg dır. Laktoz entoleransı olanların yeterli kalsiyumu almaları zor olabilir. Eğer laktoz intoleransı nedeni ile süt içemiyorsanız endişelenmeyin. Hamilelikte süt önemli bir kalsiyum kaynağı olmakla birlikte kalsiyum almak için tek yöntem değildir. Diğer pek çok yol ile vücudunuzun ve bebeğinizin gerek duyduğu kalsiyumu alabilirsiniz;
– Sütü az miktarlarda içmeye çalışın. Laktoz intoleransı olan pekçok insan bir seferde bir bardak ya da daha az miktarda sütü tolere edebilmektedir. Günde 3-4 defa azar azar içmeyi deneyin
– Piyasada satılan laktazlı ya da laktozu azaltılmış sütleri içmeyi deneyin. Light süt içtiğinizde yeterli kalsiyumu alırken hem gereksiz yağ almamış olursunuz hem de daha kolay sindirebilirsiniz. Süte laktaz enzimi eklemek fayda edebilir.
– Sütü yemeklerle birlikte içmeyi deneyin. Genelde yemekle birlikte alınan süt daha kolay sindirilir.
– Bakterilerle fermente edilmiş yoğurt, beyaz peynir gibi süt ürünleri süte göre çok daha kolay sindirilir.
– Kalsiyum ile zenginleştirilmiş meyve suları içebilirsiniz. Tüm bu yöntemlerin başarısız olması durumunda kalsiyum içeren vitaminler kullanabilirsiniz.
Kaynaklar:
1- Wilt TJ, Shaukat A, Shamliyan T, Taylor BC, MacDonald R, Tacklind J, Rutks I, Schwarzenberg SJ, Kane RL, Levitt M5.Lactose intolerance and health.Evid Rep Technol Assess 2010;192:1-410.
2- Lomer MC, Parkes GC, Sanderson JD.lactose intolerance in clinical practice–myths and realities.Aliment Pharmacol Ther 2008;27:93-103.
3- Heyman MB; Committee on Nutrition.Lactose intolerance in infants, children, and adolescents.Pediatrics 2006;118:1279-86.